Πεντηκοστάριο

ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟ

Το Πεντηκοστάριο είναι λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας και το βασικότερο λειτουργικό εγχειρίδιο της πεντηκονθήμερης περιόδου από την Κυριακή της Αναστάσεως έως και την Κυριακή της Πεντηκοστής, από όπου και λαμβάνει την ονομασία του. Στον λειτουργικό κύκλο του Πεντηκοσταρίου προστέθηκε αργότερα και η εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή, έως και την Κυριακή των Αγίων Πάντων, οπότε και αποδίδεται η Δεσποτική εορτή της Πεντηκοστής (Σάββατο μετά την Πεντηκοστή). Το βιβλίο του Πεντηκοσταρίου καταρτίσθηκε κατά αναλογία προς το βιβλίο του Τριωδίου. Ο λειτουργικός κύκλος του Πεντηκοσταρίου είναι ημερολογιακά κινητός, καθώς συμπαρασύρεται από το σύστημα του υπολογισμού της Κυριακής του Πάσχα.

Το Πεντηκοστάριο καλύπτει υμνογραφικά κυρίως τις ακολουθίες του εσπερινού και του όρθρου αυτής της λειτουργικής περιόδου. Κύριο γνώρισμά του είναι ο αναστάσιμος- χαρμόσυνος χαρακτήρας του, καθώς το υμνογραφικό περιεχόμενό του αναφέρεται στην Ανάσταση του Κυρίου, αλλά και τις παρεπόμενες αυτής Δεσποτικές εορτές. Τα τροπάρια της περιόδου αυτής κοσμούνται από έναν θεολογικό πλούτο. Οι κανόνες των εορτών έχουν γίνει από μεγάλους υμνογράφους και θεολόγους, όπως τους Αγίους Ιωάννη Δαμασκηνό, Ιωσήφ τον υμνογράφο, Κοσμά τον ποιητή, Ανδρέα τον Κρήτης, Γερμανό, Θεοφάνη, Ανατόλιο, Ιωσήφ τον Στουδίτη κ.α., οι οποίοι συνέδεσαν τα γεγονότα της Αγίας Γραφής με τις ομιλίες των Πατέρων της Εκκλησίας, ιδίως του Αγίου Γρηγορίου του θεολόγου, του Μ. Βασιλείου και του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει εννέα Κυριακές που διακρίνονται σε τρείς ομάδες, κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει τρεις Κυριακές.

Η πρώτη τριάδα των Κυριακών (Πάσχα, Θωμά, Μυροφόρων) αναφέρεται αποκλειστικά στην εξύμνηση της Αναστάσεως και στη μελέτη των περιστατικών της και των προσώπων τα οποία έδρασαν σε αυτά.

Η δεύτερη τριάδα των Κυριακών (Παραλύτου, Σαμαρείτιδος, Τυφλού), εκτός από τη συνήθη σε όλες τις Κυριακές του έτους υμνολογία και τα μεθεόρτια άσματα του Πάσχα, είναι αφιερωμένη ειδικότερα στην υπογράμμιση τριών γεγονότων από το βίο του Κυρίου, τα οποία αναφέρονται από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Τα γεγονότα αυτά συνέβησαν πολύ πριν από το Πάθος και την Ανάστασή Του και έχουν σχέση με το «ύδωρ». Θεωρήθηκαν κατάλληλες για την περίοδο αυτή λόγω της σπουδαίας διδακτικής σημασίας που έχουν για τους Χριστιανούς, εφόσον αναγεννούνται στο ύδωρ του Βαπτίσματος.

Οι τρεις τελευταίες Κυριακές (Αγίων Πατέρων, Πεντηκοστής, Αγίων Πάντων) αναφέρονται στις συνέπειες, τα αποτελέσματα της Αναστάσεως και στην ολοκλήρωση του μυστηρίου της Σωτηρίας του ανθρώπου, αφού την τεσσαρακοστή από το Πάσχα ημέρα εορτάζεται η θριαμβευτική Ανάληψη στους Ουρανούς του Θεανθρώπου, στη βάση της ιστορική αφήγησης του Ευαγγελιστού Λουκά.

Με την περίοδο του Πεντηκοσταρίου συνδέονται και οι ακόλουθες εορτές: