Οι Εικόνες στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Κάθε Ορθόδοξος Ναός κοσμείται με την ιερή τέχνη της αγιογραφίας, είτε με τοιχογραφίες είτε με φορητές εικόνες. Όλα όσα σχετίζονται με την αγιογράφηση έχουν συμβολικό χαρακτήρα και ιεροπρέπεια. Οι Ιερές εικόνες στοχεύουν στο να βοηθήσουν τον εκκλησιαζόμενο πιστό στην προσευχητική του διάθεση, στην διδαχή του ακόμα και μέσω των εικόνων και στην πνευματική του ανάβαση. Η εικονογραφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχει θεολογικές προϋποθέσεις και χρησιμοποιεί την τέχνη ως όργανο για να εκφράσει το δόγμα και την εμπειρία της κατά τρόπο ανάλογο με εκείνον που χρησιμοποιεί την τέχνη του λόγου για να εκφράσει την Θεολογία της.
Η Ορθόδοξη διδασκαλία για τις εικόνες συνοψίστηκε από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο σε δύο βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία μαρτυρούν και την Θεολογία των εικόνων.
Το πρώτο είναι ότι οι εικόνες τού Ιησού Χριστού, τής Θεοτόκου, των τιμίων Αγγέλων, των Αγίων και Οσίων θεσπίσθηκε να τοποθετούνται στις Εκκλησίες τού Θεού, στα σκεύη και τα ενδύματα, στους τοίχους και τίς σανίδες, στα σπίτια κ.τ.λ., ώστε, ενώ οι πιστοί βλέπουν «δι’ εικονικής ανατυπώσεως» τον Χριστό, την Παναγία και τούς Αγίους θα «διανίστανται πρός τήν τών πρωτοτύπων μνήμην τε καί ἐπιπόθησιν».
Το δεύτερο σημείο είναι ότι στις ιερές εικόνες απονέμεται τιμητική προσκύνηση, όχι όμως, και αληθινή λατρεία, η οποία αποδίδεται μόνο στη Θεία Φύση. Η τιμητική προσκύνηση δεν αποδίδεται στην εικόνα, αλλά στο πρωτότυπο, διότι εκείνος που προσκυνά μία εικόνα, προσκυνά την υπόσταση του επεικονιζόμενου αφού, κατά τόν Μέγα Βασίλειο, «ἡ γάρ τῆς εἰκόνος τιμή ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει».
Όταν λοιπόν προσευχόμαστε μπροστά σε μία εικόνα, δεν προσευχόμαστε μπροστά σε ένα κομμάτι ζωγραφισμένο ξύλο αλλά ο νους μας και η καρδιά μας στρέφονται προς τον Χριστό, την Παναγία ή τους Αγίους που εικονίζονται. Η ίδια η εικόνα μας βοηθάει στην επικοινωνία μας αυτή κι όταν την ασπαζόμαστε δεν φιλάμε ένα κομμάτι ύλης αλλά προσφέρουμε την προσκύνησή μας στο πρόσωπο που εικονίζεται.
Η αγιογράφηση ενός ναού δεν γίνεται τυχαία, αλλά ακολουθεί κάποιους κανόνες, καθώς οι αγιογραφίες έχουν θεολογικό νόημα αλλά και παιδαγωγική αποστολή. Μέσα σε ένα ναό οι αγιογραφίες αναφέρονται στη ζωή του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων. Κάποια θέματα των τοιχογραφιών και των φορητών εικόνων έχουν σημασία δογματική (αναφέρονται σε αλήθειες της πίστης), άλλα θέματα έχουν λειτουργική σημασία (αναφέρονται σε θέματα λατρείας) και άλλα έχουν ιστορική σημασία (αναφέρονται σε εκκλησιαστικές εορτές).
Θέματα δογματικής σημασίας συναντάμε στο πρόναο-νάρθηκα, στον τρούλο και στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Στο νάρθηκα που βρίσκεται η είσοδος του ναού εικονίζεται ο Χριστός ως Διδάσκαλος κρατώντας το ευαγγέλιο στο αριστερό του χέρι, ενώ με το δεξί χέρι μας ευλογεί. Στον τρούλο κυριαρχεί η μορφή του Χριστού–Παντοκράτορα κοιτώντας κατά πρόσωπο τους πιστούς. Τον Παντοκράτορα περιβάλλουν άγγελοι και προφήτες (που ανήγγειλαν και προετοίμασαν τον ερχομό του). Οι τέσσερις Ευαγγελιστές εικονίζονται στα σφαιρικά τρίγωνα που στηρίζουν τον τρούλο (αυτοί με το Ευαγγέλιο και την ιεραποστολή τους διέσωσαν και κήρυξαν τη διδασκαλία του Χριστού). Στην κόγχη του Ιερού Βήματος εικονίζεται η Θεοτόκος-Πλατυτέρα. Το αρχιτεκτονικό αυτό τμήμα του ναού ενώνει τον τρούλο (που συμβολίζει τον ουρανό) με το δάπεδο του ναού (που συμβολίζει τη γη). Η Θεοτόκος λοιπόν εικονίζεται μεταξύ ουρανού και γης καθώς έγινε η γέφυρα που ένωσε τον Θεό με τον άνθρωπο κυοφορώντας τον Ιησού Χριστό. Η παράσταση της Παναγίας που προσεύχεται (Δεομένη) προσωποποιεί την Εκκλησία που προσεύχεται συνεχώς στο Θεό για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Θέματα λειτουργικής σημασίας συναντάμε στο Ιερό Βήμα. Κάτω από την Πλατυτέρα βρίσκεται η παράσταση της θείας λειτουργίας η οποία εικονίζεται σαν «κοινωνία των Αποστόλων» ή σαν «λειτουργία των αγγέλων». Στο κατώτερο μέρος της κόγχης εικονίζονται οι μεγάλοι λειτουργοί ιεράρχες, οι οποίοι έχουν συντάξει τα κείμενα της θείας Λειτουργίας, γιαυτό κρατούν στα χέρια τους «τα ειλητάρια»,
χειρόγραφα με ευχές από τη θεία Λειτουργία. Στην Πρόθεση, στο αριστερό μέρος του Ιερού Βήματος, εκεί που προετοιμάζονται τα Τίμια Δώρα για τη Θεία Ευχαριστία εικονίζεται η «Άκρα Ταπείνωση», απεικονίζεται ο Χριστός «πάσχων», με τα σύμβολα του Πάθους (Σταυρός, λόγχη). Στο δεξιό μέρος του Ιερού όπου είναι το Διακονικό εικονίζονται άγγελοι, προφήτες, παραστάσεις από τη Π. Διαθήκη και από εμφανίσεις του Χριστού μετά την Ανάσταση.
Τέλος, ο εορταστικός-ιστορικός κύκλος περιέχει εικόνες προσώπων και θεμάτων που αναφέρονται στις μεγάλες εορτές του εκκλησιαστικού έτους. Ο κύκλος αυτός αναπτύσσεται στις τέσσερις καμάρες του ναού και στους πλάγιους τοίχους. Οι παραστάσεις αυτές είναι «το Δωδεκάορτο», δηλαδή οι δώδεκα πιο σημαντικές γιορτές της Ορθοδόξου Εκκλησία (Ευαγγελισμός, Γέννηση, Υπαπαντή, Βάπτιση, Μεταμόρφωση, Ανάσταση Λαζάρου, Σταύρωση, Ανάσταση, Ανάληψη, Κοίμηση της Θεοτόκου και Πεντηκοστή), διάφορες σκηνές από τα Ευαγγέλια, τις παραβολές και τα θαύματα του Χριστού.